معرفی بیماری ملانوم + راه های درمان
در دنیای پزشکی بیماری‌های چشمی بسیاری وجود دارند که هر کدام به نوبه خود و به یک میزان متفاوت، این عضو از بدن را درگیر کرده و خطراتی را برای آن به دنبال دارند. یکی از خطرناک‌ترین بیماری های چشم ملانوم داخل چشم است در واقع نوعی سرطان چشم است. این سرطان در بخشی از چشم ایجاد می‌شود که شما آن را نمی‌بینید و به همین علت تشخیص آن دشوار است.
فهرست عناوین
بیماری ملانوم
بیماری ملانوم (Melanoma) نوعی سرطان نه چندان رایج، اما وخیم است که در قسمت‌های مختلف پوست بدن یا اطراف خال پوستی ایجاد می‌شود. زمانی که رنگ‌دانه‌های پوست تولیدکننده‌ی سلول‌های ملانوسیت دچار جهش شوند و به‌صورت غیرقابل‌کنترلی تکثیر شده و سرطان ملانوم را ایجاد می‌کنند.
درست است که بیماری ملانوم بیشتر در پوست روی می‌دهد، اما برخی اندام‌ها و نواحی نسبت به سایر قسمت‌ها بیشتر در معرض خطر هستند. مثلاً در مردان نواحی قفسه سینه و پشت آسیب‌پذیرترند و در خانم‌ها بیشتر نواحی پاها درگیر ملانوم می‌شوند. صورت و چشم‌ها از دیگر اندام‌هایی هستند که دچار ملانوم می‌شوند.
ملانوم داخل چشم چیست؟
سلول‌های تولیدکننده ملانین در چشم‌ها هم وجود دارند که باعث ایجاد ملانوم می‌شوند. ملانوم چشمی نوعی سرطان چشم و سلول‌های تولیدکننده‌ی پیگمنت (رنگ‌دانه پوستی) است. این رنگ‌دانه‌ها باعث ایجاد رنگ پوست، مو و چشم‌ها در انسان می‌شوند. ملانوم چشمی درست همانند ملانوم پوستی در داخل، اطراف چشم یا بخش ملتحمه‌ی چشم ایجاد می‌شود. ملانوم‌های چشمی معمولاً لایه وسط از سه لایه چشمی را درگیر می‌کنند.
لایه بیرونی چشم صلبیه، داخلی‌ترین لایه را شبکیه چشم و لایه میانی بین صلبیه و شبکیه را مجموعه عنبیه، جسم مژگانی و مشیمیه (uvea) می‌گویند. ملانوم چشمی به ندرت در ملتحمه اتفاق می‌افتد؛ ملتحمه یک لایه شفاف مخافظ است که روی سفیدی چشم و سطح داخلی چشم را می‌پوشاند. ملانوم داخل چشم یا ملانوم چشمی (ocular melanoma) بیشتر در آن قسمت از چشم ایجاد می‌شود که با دید معمولی و در آینه قابل‌مشاهده نیست. به همین دلیل هم تشخیص ملانوم تخم چشم کار دشواری به شمار می‌آید. به علاوه اینکه ملانوم چشم معمولاً علائم و نشانه‌های زودرسی هم ندارد.
انواع ملانوم چشمی
بد نیست که قبل از معرفی انواع ملانوم کمی بیشتر با انواع تومورهای چشمی آشنا شویم. تومورهای چشمی (ocular tumors) به تومورهای داخل چشم گفته می‌شود که در آنها سلول‌ها از حالت رشد طبیعی خارج شده و توده خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا سرطانی و بدخیم ایجاد می‌کنند. تومورهای چشمی می‌توانند از نوع اولیه باشند یا از نوع ثانویه که از متاستاز سلول‌های سرطانی ریه، پروستات، سینه و دستگاه گوارش به واسطه جریان خون به چشم رسیده و داخل چشم تومور سرطانی ایجاد می‌کنند. نوع متاستاتیک یعنی نوع ثانویه شایع‌ترین نوع تومور چشم است.
دو نوع اصلی تومور چشم، رتینوبلاستوما و ملانوما هستند که رتینوبلاستوما سرطان شبکیه چشم در کودکان زیر ۵ سال است و ملانومای بدخیم هم تومور چشمی بزرگسالان بازه سنی ۶۰ تا ۶۵ ساله است. لنفوم داخل چشمی و همانژیوم از انواع تومورهای چشمی اولیه کمتر شایع هستند. از دیگر انواع تومورهای چشمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ملانوم ملتحمه (conjunctival melanoma)
- کارسینومای پلک (eyelid carcinoma)
- تومور غدد اشکی (lacrimal gland tumor)
۱. ملانوم بدخیم چشم
ملانوم بدخیم چشم خود شامل موراد زیر می‌شود:
- تومورهای اولیه رتینوبلاستوما در کودکان
- ملانوم مشیمیه
- لنفوم اولیه حدقه چشم در بزرگسالان
- متاستاز مشیمیه از سرطان‌های سینه، ریه یا روده.
۲. ملانوم شبکیه
ملانوم شبکیه یا رتینوبلاستوما بیشتر در کودکان زیر ۵ سال مشاهده می‌شود و در بزرگسالان نادر است. ملانوم شبکیه در واقع تومور سرطانی و بدخیمی است که در بافت شبکیه چشم و قسمت سفیدرنگ مردمک چشم ایجاد می‌شود. علت اصلی ایجاد ملانوم شبکیه جهش ژنتیکی است و به صورت ارثی انتقال پیدا می‌کند. البته ممکن است ملانوم شبکیه غیرارثی هم باشد، مثلاً احتمال ابتلا به ملانوم شبکیه در افراد زیر ۲۰ سال که زیاد در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند و چشم رنگی‌ها بیشتر است.
علائم تومور ملانومای چشم
به نقل از «mayoclinic» با وجودی که ممکن است علائم این بیماری در افراد مختلف، به شکل متفاوتی بروز پیدا کند، اما شایع‌ترین علائم تومور چشم و ملانوم چشمی شامل این موارد می‌شوند:
- تغییر غیرعادی در چشم‌ها
- ایجاد نقطه سفید و درخشان در مرکز چشم
- قرمزی چشم‌ها
- تورم چشم‌ها
- اختلال دید و کاهش کیفیت بینایی
- حرکت چشم‌ها در جهت مخالف یکدیگر
- ایجاد نقطه تیره روی عنبیه
- تغییر شکل مردمک چشم
- تاری دید
- از دست رفتن بینایی جانبی.
راهی برای درمان تومور چشم وجود دارد؟
به نقل از «rarediseases» درمان تومور چشم به نوع و مرحله سرطان، وضعیت جسمی بیمار و عوارض جانبی احتمالی بستگی دارد. تومورهای چشمی سرطانی خوش‌خیم با عمل جراحی قابل برداشتن هستند. خال‌های پوستی داخل چشم هم در صورت خوش‌خیم بودن نیازی به مداخله و درمان ندارند و صرفاً سالی دو بار برای بررسی هرگونه تغییر احتمالی باید معاینه شوند. هدف اصلی درمان تومور چشم، حفظ بینایی تا حد امکان است. روش‌های مختلف درمان تومور چشم شامل این موارد می‌شوند:
- عمل جراحی: رایج‌ترین روش درمان تومور و سرطان چشم است که بسته به اندازه تومور و پیشروی آن، بخش‌هایی از چشم برداشته می‌شوند. عمل جراحی گزینه اصلی برای تومورهای چشمی خیلی بزرگ است.
- پرتودرمانی: پرتو درمانی روشی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در یک بازه زمانی مشخص است.
- لیزر درمانی: از روش درمان تومور چشم با لیزر برای کوچک کردن تومورها استفاده می‌شود که عوارض جانبی‌اش به نسبت درمان با عمل جراحی و پرتودرمانی کمتر است.
- شیمی‌درمانی: یکی از شیوه‌های رایج درمان تومور چشم شیمی درمانی از طریق داروهای خوراکی یا وریدی است که سایز تومور را کوچک می‌کند و بعد از این مرحله بیمار باید از طریق پرتودرمانی یا لیزر، تومور باقیمانده را بردارد. بهترین مزیت شیمی‌درمانی این است که روش درمان تومور چشم بدون عمل جراحی است.
- سرما درمانی: از روش انجماد و فریزسازی برای از بین بردن تومور استفاده می‌کنند.
- گرما درمانی: درمان تومور با استفاده از پرتوهای گرم انجام می‌شود.
- تخلیه و برداشتن چشم: راهکار نهایی وقتی دیگر هیچ روش درمانی دیگری برای تومور چشم جواب نمی‌دهد برداشتن چشم است.
عمل تومور چشم
عمل جراحی تومور چشم متداول‌ترین نوع درمان برای ملانوم چشمی و تومورهای چشمی بزرگی است که پرتودرمانی برایشان جواب نمی‌دهد. انواع مختلف عمل تومور چشم به شرح زیر هستند:
- عمل برداشتن تومور (resection) که تومور چشم همراه با بخش کوچکی از بافت سالم اطراف تومور برداشته می‌شوند.
- خارج کردن کل چشم (enucleation): عمل جراحی برداشتن چشم و بخشی از عصب‌های بینایی که در مواقعی انجام می‌شود که تومور بزرگ و احتمال حفظ بینایی وجود نداشته باشد، تومور به عصب بینایی سرایت کرده باشد یا فشار زیادی داخل چشم ایجاد کند. بعد از عمل برای بیمار چشم مصنوعی متناسب با اندازه و رنگ چشم اصلی و سالم می‌گذارند.
- برداشتن کل چشم (extenteration): عمل جراحی برداشتن چشم، پلک، عضلات، عصب‌ها و چربی داخل چشم. بعد از عمل، چشم مصنوعی متناسب با چشم اصلی بیمار کار گذاشته می‌شود.
راه های پیشگیری از ابتلا به ملانوم داخل چشم
از آنجایی که هنوز علل ایجاد بیشتر سرطان‌های چشمی نامشخص است با اطمینان نمی‌توان درباره پیشگیری از ملانوم داخل چشم صحبت کرد. واضح است که رابطه مستقیمی بین نور خورشید و ملانوم وجود دارد و برای اینکه ریسک ابتلا به سرطان‌های ملانوم را به حداقل برسانید باید کمتر در معرض نور شدید خورشید قرار بگیرید. حتماً در جاهایی که نور آفتاب شدید است از عینک UV دار استفاده کنید.
نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به پزشک
هرچند ملانوم چشمی بیماری نادری است، اما جزء سرطان‌های کشنده‌ای است که علائم اولیه مشخصی ندارد. تومورهای چشمی انواع مختلف خوش‌خیم و بدخیم دارند که نوع خوش‌خیم آن غیرسرطانی و درمان‌پذیر است. در صورت مشاهده هرگونه علائم و نشانه مثل قرمزی و تورم، درد و التهاب بی‌دلیل، دوبینی و تاری دید یا از دست رفتن بخشی از بینایی بلافاصله به متخصص چشم مراجعه کنید تا آزمایش‌های لازم برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیمی ملانوم را تجویز کند.
