انسداد مجاری ادرار چه بیماری است و چه علائمی دارد؟
اگر هنگام دفع ادرار در ناحیه شکمتان احساس درد می‌کنید یا به سختی ادرار می‌کنید، ممکن است دچار انسداد مجاری ادرار شده باشید. انسداد مجاری ادراری زمانی اتفاق می‌افتد که یک گرفتگی در مسیر ادرار ایجاد شود و در نتیجه ادرار به جای اینکه به مثانه برود به کلیه برمیگردد و باعث آسیب آن شود. انسداد مجاری ادراری در کدام بخش دستگاه ادراری اتفاق می‌افتد؟ علائم انسداد این مجاری چیست؟ این بیماری چه عوارضی ایجاد می‌کند؟ راه درمان چیست؟
برای آشنایی بهتر با این بیمار تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
برای مطالعه مطالب مرتبط کلیک کنید:
دیالیز چیست؟ برای چه افرادی ضروری است؟
آشنایی با انواع سنگ کلیه + علائم، تشخیص و درمان
نارسایی کلیه چه علائمی دارد؟ بررسی راه های تشخیص و درمان
فهرست عناوین
انسداد مجاری ادراری چیست؟
انسداد مجاری ادراری یکی از رایج‌ترین بیماری های کلیه و مجاری ادرار است که در آن بخشی از دستگاه ادراری دچار گرفتگی می‌شود. این انسداد معمولا در حالب ایجاد می‌شود؛ حالب میزنای یا حالب‌ها لوله‌ای است که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند. اگر به هر دلیلی این مجاری ادراری مسدود شوند، ادرار به جای اینکه از کلیه به مثانه سرازیر شود، به سمت عقب جریان می‌یابد و به کلیه‌های شما برمیگردد. این اتفاق می‌تواند باعث آسیب به کلیه و حتی نارسایی کلیه شود.
این عارضه نه تنها زنان و مردان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه جنین در دوران بارداری هم ممکن است دچار این عارضه شود. عوارض انسداد ادراری ممکن است از خفیف (درد، تب و عفونت) تا شدید (از دست دادن عملکرد کلیه، سپسیس و مرگ) متغیر باشد. در هر صورت فرد باید تحت مراقبت پزشکی قرار بگیرد.
انسداد مجاری ادراری می‌تواند در هر نقطه‌ای از دستگاه ادراری به وجود آید از جمله:
- کلیه‌ها
- حالب (لوله بین کلیه و مثانه)
- مثانه
- پروستات (در مردان)
- مجرای ادرار (لوله بین مثانه و خارج).
با این حال مکان‌های خاصی بیشتر مستعد انسداد هستند. سه نقطه در حالب‌ها وجود دارد که باریک می‌شوند و بیشتر مستعد گرفتگی هستند؛ از جمله:
- اتصال حالب لگنی (UPJ)
- عبور حالب از ناحیه لبه لگن در سطح عروق ایلیاک
- اتصال وزیکو-حالب (UVJ).
علت انسداد مجاری ادرار چیست؟
انسداد مجاری ادراری به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. این انسداد می‌تواند موقت یا دائمی باشد و به سرعت یا آهسته ایجاد شود. شایع‌ترین علل طبق گفته mayoclinic عبارت‌اند از:
۱. حالب دوم (تکثیر شده)
یکی از بیماری‌های شایع مادرزادی باعث ایجاد دو حالب در یک کلیه می‌شود. در این وضعیت حالب دوم می‌تواند به طور کامل یا فقط تا حدی توسعه یابد. اگر هر یک از حالب‌ها به درستی کار نکند، ادرار به کلیه برمیگردد و باعث آسیب می‌شود.
۲. یورتروسل
اگر حالب خیلی باریک باشد؛ به صورتی که ادرار نتواند به طور کامل جریان داشته باشد، ممکن است یک برآمدگی کوچک در حالب به نام یورتروسل ایجاد شود. یورتروسل معمولا در نزدیک‌ترین قسمت حالب به مثانه ایجاد می‌شود و می‌تواند جریان ادرار را مسدود کند و باعث رفلاکس ادرار به کلیه شود.
۳. انسداد در محل اتصال حالب به کلیه یا مثانه
این انسداد جریان ادرار را مختل می‌کند. انسداد محل اتصال حالب و کلیه یعنی اتصال حالب لگنی، ممکن است باعث تورم کلیه و در نهایت از کار افتادن آن شود. این انسداد می‌تواند مادرزادی باشد یا در دوران کودکی در اثر آسیب یا زخم یا در موارد نادر در اثر تومور ایجاد شود. اگر این انسداد در محل اتصال حالب و مثانه باشد، ممکن است باعث برگشت ادرار به کلیه‌ها شود.
۴. فیبروز خلفی صفاقی
در این اختلال نادر یک بافت فیبری در ناحیه پشت شکم رشد می‌کند. این فیبرها به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند، مانند تومورهای سرطانی یا برخی داروهای میگرن. این بافت فیبری می‌تواند مجاری ادراری را مسدود کند و باعث بازگشت ادرار به کلیه‌ها شود.
از دیگر علل گرفتگی مجاری ادراری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تورم طولانی مدت دیواره حالب: معمولا ناشی از بیماری‌هایی مانند سل یا عفونت انگلی به نام شیستوزومیازیس است.
- تومورهای سرطانی و غیرسرطانی: تومورهایی که در کلیه، مثانه یا رحم و روده بزرگ گسترش می‌یابند می‌توانند باعث انسداد مجاری ادرار شوند.
- اختلالات سیستم عصبی: این زمانی اتفاق می‌افتد که اعصاب مسئول کنترل مثانه به درستی عمل نمی‌کند.
- داروهای نوروژنیک: استفاده از داروهای نوروژنیک برای کنترل مثانه بیش فعال می‌تواند در برخی موارد باعث انسداد مجاری ادراری شود.
- بزرگ شدن پروستات: یکی از دلایل مکرر انسداد مجاری ادراری در مردان بزرگی پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات) است.
- بارداری: زنان باردار ممکن است به خاطر فشار اضافی وزن جنین روی مثانه، جریان ادرار معکوس را تجربه کنند. اما اوروپاتی ناشی از بارداری بسیار نادر است.
- رشد بافت داخلی، مانند اندومتریوز در زنان
- بافت اسکار، یا کیست در ناحیه شکم
- آسیب یا شکستگی لگن
- بیماری‌های گوارشی
- سنگ کلیه یا سنگ مثانه
- لخته شدن خون
- عفونت ادراری
- بزرگ شدن غدد لنفاوی.
علائم انسداد مجاری ادرار
به نقل از سایت healthline فردی که به انسداد مجاری ادرار مبتلاست ممکن است در یک طرف یا دو طرف بدن و حتی قسمت میانی شکم احساس درد کند. سطح و محل درد از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به این بستگی دارد که کدام یک از کلیه‌ها (یا هر دو کلیه) درگیر هستند. گاهی اوقات بیمار هیچ دردی را احساس نمی‌کند.
از علائم رایج انسداد مجاری ادراری می‌توان به تب، تهوع و استفراغ اشاره کرد. هنگامی که ادرار در جهت عکس و به سمت کلیه جریان می‌یابد، ممکن است در ناحیه کلیه‌ها، تورم یا حساسیت را تجربه کنید.
تغییر در عادات ادراری می‌تواند نشان‌دهنده انسداد حالب باشد. دیگر علائم عبارت‌اند از:
- مشکل در دفع ادرار و بیماری احتباس ادراری
- جریان ضعیف ادرار
- شب ادراری (میل مکرر به ادرار کردن، به خصوص در شب)
- دائما احساس می‌کنید مثانه شما خالی نیست.
- کاهش خروجی ادرار (اگر فقط یکی از کلیه‌های شما مسدود شده باشد، میزان ادرار دفعی شما مقداری کاهش می‌یابد اما اگر هر دو کلیه مسدود شود خروجی ادرار بسیار کم می‌شود)
- وجود خون در ادرار
- عفونت دستگاه ادراری
- فشار خون بالا.
علائم انسداد مجاری ادرار در جنین متولد نشده
جالب است بدانید که حتی مجاری ادراری نوزادان متولد نشده هم ممکن است دچار انسداد شود. یکی از علائم انسداد مجاری ادرار در نوزاد متولد نشده این است که سطح مایعات آمنیوتیک در رحم کمتر از حد طبیعی است. ادرار یکی از اجزای تشکیل دهنده مایع آمنیوتیک است. جنینی که به انسداد مجاری ادراری مبتلاست، قادر به ادرار نیست. این مساله منجر به کاهش حجم مایع آمنیوتیک می‌شود که می‌تواند سلامت جنین یا زایمان را به خطر بیاندازد.
تنگی مجاری ادراری در کودکان
تنگی مجاری ادراری در کودکان بیماری شایعی نیست، اما اگر تنگی مجرا در قسمت نوک آلت تناسلی کودک پسر شایع است و دلیل آن هم ختنه کردن با روش‌های غیراستاندارد است. اگر در روزهای اول بعد از ختنه مراقبت‌های لازم به درستی انجام نشود، کودک ممکن است دچار تنگی مجرا شود. تنگی در قسمت‌های دیگر مجرا ممکن است به صورت مادرزادی و یا به دنبال جراحت و اسکار یا عفونت به وجود آمده باشد.
شایع‌ترین علائم تنگی مجاری ادرار در کودکان عبارت است از:
- انحراف ادرار به سمت چپ و راست
- خروج یک قطره خون در انتهای ادرار
- احساس سوزش حین ادرار
- احساس درد در پایان ادرار
- شب ادراری
- پرش ادرار به سمت بالا
- افزایش ضخامت دیواره مثانه.
درمان تنگی مجاری ادراری در کودکان
برای درمان تنگی مجرای ادراری در کودکان باید جراحی صورت گیرد. این عمل عموما با بیهوشی موضعی و در سنین زیر یکسال یا بالای ۵ سال انجام می‌شود. در این عمل نوک مجرا بی‌حس می‌شود و با یک جراحی کوچک که نهایتا ۱۰ دقیقه زمان می‌برد، انجام می‌پذیرد. در سنین بین ۱ تا ۵ سالگی طبق صلاح‌دید متخصص اورولوژی، کودک طی یک بیهوشی کوتاه عمل می‌شود.
برای جلوگیری از این عارضه بهتر است هنگام ختنه کودکان به اورولوژیست مراجعه کرد. متخصص اورولوژی با آناتومی ناحیه تناسلی کاملا آشناست و بدون آسیب به ساختار آن، ختنه را انجام می‌دهد.
انسداد مجاری ادرار چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر مشکوک به انسداد حالب هستید، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است انواعی از آزمایش‌ها را برای شما تجویز کند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
- آزمایش خون و ادرار: برای تشخیص انسداد، پزشک ممکن است ادرار و خون بیمار را مورد آزمایش قرار دهد تا علائم عفونت را بررسی کند. عفونت ممکن است نشان دهد که کلیه‌ها خوب کار نمی‌کنند. همچنین آزمایش ادرار و آزمایش عملکرد کلیه به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد آیا کلیه‌ها به درستی کار می‌کنند یا نه.
- تست‌های تصویربرداری: تشخیص انسداد ادرار اغلب با آزمایش رادیولوژیک (اشعه ایکس) مشخص می‌شود.
انواع تصویربرداری رادیولوژیک برای تشخیص انسداد ادراری عبارت‌اند از:
- آزمایش اشعه ایکس ساده کلیه
- سونوگرافی کلیه
- اسکن CAT
- پیلوگرام داخل وریدی (IVP)
- رزونانس مغناطیسی (MRI)
برخی از این مطالعات ممکن است نیاز به تجویز کنتراست خوراکی یا داخل وریدی داشته باشند.
تشخیص بزرگی پروستات یا تنگی مجرای ادرار
آزمایش‌هایی که به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دهند چه چیزی باعث انسداد ادراری شده، عبارت‌اند از:
- سیستوسکوپی
- اورودینامیک
- مطالعات Uroflow
- سونوگرافی.
روش های درمان انسداد مجاری ادرار
روش درمان انسداد مجاری ادرار به علت ایجاد آن بستگی دارد. مثلا اگه انسداد مجاری به دلیل عفونت ادراری باشد کافیست یک کاتتر از مثانه عبور کند. یا مثلا اگر دلیل انسداد بزرگی پروستات باشد، دارو می‌تواند راه حل مناسبی برای رفع انسداد باشد. انواع روش‌های درمان انسداد حالب عبارت‌اند از:
۱. قرار دادن استنت یا لوله برای رفع انسداد ادرار
اگر انسداد در ناحیه کلیه یا حالب باشد، می‌توان یک لوله (استنت) در حالب بین مثانه و کلیه قرار داد تا به جریان ادرار کمک کند. قرار دادن این لوله باعث تسکین و رفع موقت انسداد می‌شود. ممکن است لازم باشد بعدا از یک روش دوم برای از بین بردن کامل انسداد استفاده شود.
قرار دادن استنت در کلیه یا داخل حالب به پزشک این امکان را می‌دهد تا ضایعاتی که باعث انسداد شده‌اند (مانند سنگ‌ها یا تومورها) را بردارد. گاهی ممکن است از روش موج شوک برای کمک به شکستن سنگ‌های کوچک در مجرای ادرار استفاده شود.
استنت یک لوله توری از جنس فلز است که در یکی از مجراهای طبیعی بدن قرار می‌گیرد و از انسداد مجرا جلوگیری می‌کند. این استنت مجهز به یک دوربین و منبع نوری است.
۲. نفروستومی
در روش دوم، پزشکان سوراخی به نام نفروستومی در پوست نزدیک کلیه ایجاد می‌کنند، سپس یک اسکوپ (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به کلیه منتقل می‌کند) را وارد دهانه می‌کنند و ادرار را مستقیما از کلیه تخلیه می‌کنند.
۳. قرار دادن کاتتر در کلیه
کاتتر یک لوله لاستیکی نرم است که از طریق مجرای ادراری وارد می‌شود تا مثانه را به یک کیسه تخلیه خارجی متصل کند. بسته به شرایط، پزشک کاتترهای متفاوتی را به کار خواهد برد. انواعی از کاتترها عبارت‌اند از:
- کاتترهای ساکن
- کاتترهای خارجی (کاتتر کاندوم)
- کاتتر کوتاه مدت یا متناوب.
۴. جراحی برای درمان انسداد مجاری ادرار
گاهی برای بهبود انسداد تنها راه حل جراحی است. انواعی از جراحی برای درمان انسداد وجود دارد که عبارت‌اند از:
جراحی آندوسکوپی
نوعی جراحی کم تهاجم که در آن پزشک از طریق مجرای ادرار، دستگاهی را از یک محدوده مشخص وارد می‌کند و در ناحیه مسدودشده برشی ایجاد می‌کند. سپس ناحیه مسدودشده باز می‌شود و یک لوله توخالی به نام استنت درون حالب قرار می‌گیرد تا از بسته شدن مجدد حالب جلوگیری شود.
جراحی لاپاروسکوپی
در این روش، جراح یک یا چند برش روی پوست ایجاد می‌کند و یک لوله کوچک را به همراه نور و دوربین وارد می‌کند. در این نوع از جراحی ممکن است جراح از سیستم‌های رباتیک کمک بگیرد. مهمترین تفاوت بین انواع روش‌های جراحی، زمان بهبودی پس از جراحی و تعداد و اندازه برش در جراحی است.
جراحی باز
گاهی اوقات برای رفع انسداد مجاری ادرار، جراحی باز ضروری است. از جراحی باز برای برداشتن سنگ‌های کلیه بسیار بزرگ یا بزرگی پروستات استفاده می‌شود. برای رفع انسدادی که توسط بافت فیبری ایجاد شده است هم ممکن است از جراحی باز استفاده شود. مشکلات مادرزادی که منجر به باریک شدن محل اتصال کلیه و حالب می‌شود هم معمولا نیاز به یک برش باز کوچک در کودکان دارد تا به درستی ترمیم شود.
راه درمان انسداد مجرای ادرار در جنین چیست؟
پزشکان تنها زمانی انسداد حالب جنین را درمان می‌کنند که به نظر برسد کلیه‌های نوزاد به طور جبران ناپذیری آسیب دیده‌است. در اکثر موارد پزشکان عملکرد کلیه و حالب‌های مسدود شده را پس از تولد نوزاد درمان می‌کنند.
درصورتی که پزشک مجبور شود جنین را در شکم مادر درمان کند، از یک شانت برای تخلیه ادرار به داخل کیسه آمنیوتیک استفاده می‌کند.
داروی گیاهی برای تخلیه کامل ادرار
یکی از راه‌های کم خطر برای تخلیه ادرار، استفاده از داروهای گیاهی است. بعضی از داروهای گیاهی حجم ادرار را افزایش می‌دهند و از این طریق باعث تخلیه مثانه می‌شوند. این کار باعث می‌شود مثانه و کلیه هم منظم‌تر کار کنند. بعضی از داروهای گیاهی باعث رفع سنگ کلیه و سنگ مثانه می‌شوند یا عفونت ادراری را کاهش می‌دهند. می‌توانید از این داروها برای رفع مشکلات ادراری کمک بگیرید.
