آشنایی با سکته مغزی و علائم آن

سکته مغزی یکی از اتفاقات ناگواری است که ممکن است برای هر کسی پیش بیاید. این حادثه عوارض بسیاری برای بیمار به جای می‌گذارد و برای برطرف کردن این عوارض و بهتر شدن کیفیت زندگی شخص، باید از درمان‌های متخصص مغز و اعصاب کمک بگیرید.

همچنین بهتر است که با خطراتی که می‌توانند منجر به سکته‌ی مغزی شوند آشنا شوید تا از این حادثه جان سالم به در ببرید. از طرفی به خاطر داشته‌باشید که درمان‌ها و اقدامات درمانی بعد از سکته‌ی مغزی به کمک خانواده‌ها نیاز دارد و فرد به تنهایی نمی‌تواند از عوارض آن رهایی پیدا کند.

برای مطالعه مطالب مرتبط کلیک کنید:

آشنایی با بیماری آمبولی مغز

متاستاز مغز چیست + راه تشخیص و درمان

معرفی 19 بیماری خطرناک مغز و اعصاب

سکته‌ مغزی چیست و چگونه رخ می دهد؟

سکته‌ی مغزی یا (cerebrovascular accident (CVA، زمانی رخ می‌دهد که خون رسانی بخشی از مغز دچار اختلال می‌شود. در نتیجه قسمت‌هایی از بدن که به وسیله‌ی بخش آسیب‌دیده‌ی مغز کنترل می‌شوند دیگر قادر به فعالیت نیستند. اختلال در خونرسانی علت‌های متفاوتی دارد. شایع‌ترین نوع سکته‌ مغزی، سکته‌ی مغزی ایسکمیک (کاهش خون رسانی) است که در اثر انسداد شریان‌های مغزی ایجاد می‌شود و از رسیدن خون غنی از اکسیژن به سلول‌های مغز جلوگیری می‌کند. نوع دیگر سکته‌ مغزی، سکته ی مغزی هموراژیک (خونریزی‌دهنده) است که در اثر خونریزی در مغز رخ می‌دهد.

سکته‌ مغزی یک اورژانس پزشکی است؛ زیرا می‌تواند منجر به مرگ، ناتوانی جسمی دائمی یا کاهش کیفیت زندگی شود. سکته‌ مغزی در برخی موارد قابل درمان است اما به شرطی که در ۳ تا ۴ ساعت اول پس از شروع علائم سکته‌ی مغزی، این درمان آغاز شود. در صورت مشکوک شدن به سکته‌ مغزی، باید فورا با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید یا در صورت امکان خود را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس درمانی برسانید.

چه کسانی در خطر سکته مغزی هستند؟

موارد بسیاری می‌توانند در ابتلا به سکته‌ی مغزی نقش داشته‌باشند. در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم؛

• افرادی که دارای فشار خون بالا
• افراد دارای کلسترول بالا
• افراد مبتلا به دیابت
• افراد مبتلا به آریتمی قلبی مخصوصا فیبریلاسیون دهلیزی، نیز در معرض خطر سکته‌ مغزی قرار دارند.
• اضافه وزن می‌تواند یک عامل مهم در سکته مغزی باشد.
• عادت غذایی ناسالم تاثیر شگرفی در ابتلا به سکته مغزی دارد.
• بیماری‌های قلبی و سابقه‌ی خانوادگی سکته‌ی مغزی از دیگر عواملی هستند که احتمال بروز سکته‌ی مغزی را افزایش می‌دهند.
• همچنین کسانی که سیگار می‌کشند یا بیش از حد الکل مصرف می‌کنند، در معرض خطر سکته‌ی مغزی هستند.
• سن مهم‌ترین عامل خطر برای بروز سکته‌ مغزی است. علاوه بر این، سن در بهبود سکته‌ی مغزی نیز تاثیر دارد.
• به گفته‌ی محققان، افسردگی و استرس مزمن در خود فرد و حتی افراد نزدیک به آن‌ها، خطر ابتلا به سکته‌ی مغزی یا حمله‌ی ایسکمیک گذرا را در افراد افزایش می‌دهد.
• تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که دارای سابقه‌ی خانوادگی سکته‌ی مغزی هستند، بیش‌تر در معرض خطر سکته‌ی مغزی قرار دارند.

علائم سکته مغزی چیست؟

علائم سکته‌ی مغزی، بسته به مساحتی از مغز که تحت تاثیر کمبود اکسیژن قرار می‌گیرد متفاوت است. تمام سکته‌ها علائم مربوط به اختلال در عملکرد عصبی را نشان می‌دهند. در سکته‌هایی که بر روی نخاع تاثیر می‌گذارند، علائم در هر دو طرف بدن مشاهده می‌شود. این علائم معمولا به طور ناگهانی و بیش‌تر در یک طرف بدن مشاهده می‌شود. مهم است که ۵ علامت هشداردهنده‌ی سکته‌ مغزی را بشناسید:

۱. بی حسی و ضعف ناگهانی

بی‌حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پا به خصوص در یک طرف بدن می‌تواند نشان‌دهنده‌ی سکته مغزی باشد. این حالت می‌تواند با علائم زیر بروز کند:

• افتادگی صورت ممکن است در یک طرف یا هر دو طرف بروز کند.
• لبخند نامتقارن در صورت افتادگی صورت بروز می‌کند.
• ضعف در نقاط مختلف بدن می‌تواند نشان‌دهنده‌ی سکته مغزی باشد.
• سوزن سوزن شدن قسمت‌هایی از بدن نشان‌دهنده‌ی تغییر در حس بدن است.

۲. تغییر در سطح هوشیاری

از آنجایی که سکته‌ی مغزی همراه با آسیب رساندن به مغز انجام می‌شود، ممکن است که علائمی در فرد نشان داده‌شود که مرتبط با سطح هوشیاری است. برخی از این علائم شامل موارد زیر هستند:

• سردرگمی ناگهانی ممکن است در فرد دیده ‌شود.
• مشکل در صحبت کردن از موارد دیگری است که ممکن است هنگام سکته‌ی مغزی بروز کند.
• ممکن است در فرد اختلال در درک گفتار دیده شود.
• تغییر در سطح هوشیاری نیز ممکن است همراه با سکته‌ی مغزی بروز کند.

۳. اختلال در بینایی

از علائم دیگری که در هنگام سکته‌ی مغزی ممکن است بروز کند، اختلال در بینایی است. اختلال در بینایی ممکن است به شکل مشکلات بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم بروز کند.

۴. اختلال در تعادل

یکی از علائم دیگری که همراه با سکته‌ی مغزی بروز می‌کند، اختلال در تعادل است. اختلال تعادل و هوشیاری ممکن است علائم زیر را داشته‌باشد:

• مشکل ناگهانی در راه رفتن ممکن است بروز کند.
• فرد ممکن است سرگیجه داشته‌باشد.
• از‌دست‌دادن تعادل یا مشکلات مربوط به هماهنگی و سردرگمی در افرادی که سکته‌ی مغزی می‌کنند بروز می‌کند.

۵. سردرد شدید

سردرد شدید بدون علت شناخته شده حالت تهوع و استفراغ نیز بیشتر در سکته‌های مغزی که به علت خونریزی ایجاد می‌شوند وجود دارند.

علائم سکته مغزی گذرا یا علائم سکته مغزی خفیف هم می‌تواند به همین شکل باشد.

علائم سکته مغزی در جوانان

برخی از علائمی که ممکن است در سکته‌ی مغزی در جوانان مشاهده شود، شامل موارد زیر است؛

• بی حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پا
• سردرگمی ناگهانی
• مشکل در صحبت کردن
• اختلال در درک گفتار
• تغییر در سطح هوشیاری
• مشکلات بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم
• اختلال تعادل و هوشیاری
• سردرد شدید بدون علت شناخته‌شده
• حالت تهوع و استفراغ

علت سکته‌ مغزی و انواع آن

آیا می‌دانستید که سکته‌ مغزی با توجه به علت آن،‌ طبقه بندی‌های متفاوتی دارد؟ سکته‌ مغزی ایسکمیک به علت کاهش یا قطع جریان خون به مغز رخ می‌دهد و ۸۷ درصد از کل سکته‌ها را تشکیل می‌دهد. علت اختلال در خون رسانی می‌تواند متفاوت باشد.

۱. سکته‌ مغزی ایسکمیک به علت آمبولی

آمبولی چیزی است که در عروق حرکت می‌کند و باعث انسداد عروق می‌شود. آمبولی می‌تواند از جنس لخته‌ی خون (ترومبوز)، چربی‌، هوا، پلاک آترواسکلروتیک (رسوبات کلسترول و کلسیم) یا ماده‌ی خارجی باشد. نوع دیگری از سکته‌ مغزی هنگامی رخ می‌دهد که یک آمبولی از طریق جریان خون به شریان‌های مغزی برسد. با توقف جریان خون، سلول‌های مغز اکسیژن و گلوکز مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کنند و سکته‌ مغزی رخ می‌دهد. به عنوان مثال، آمبولی لخته‌ی خون می‌تواند در نتیجه‌ی ضربان قلب نامنظم مانند فیبریلاسیون دهلیزی در حفره‌های قلب تشکیل شود.

این لخته معمولا به لایه‌ی داخلی قلب چسبیده است، اما گاهی اوقات جدا شده و از طریق جریان خون به شریان مغزی می‌رسد و آن را مسدود می‌کند. آمبولی می‌تواند از یک شریان بزرگ مثل شریان‌های کاروتید راست و چپ (شریان اصلی در جلوی گردن که خون مغز را تأمین می‌کند) و شریان‌های مهره‌‌ای راست و چپ (شریان‌هایی که از مهره‌های گردنی عبور می‌کنند) نیز سرچشمه بگیرد.

۲. سکته‌ مغزی ایسکمیک به علت ترومبوز یا لخته خون

شایع‌ترین علت سکته‌ مغزی، انسداد شریان‌های مغزی توسط لخته یا ترومبوز است. بخشی از مغز که توسط این رگ خونی لخته شده خون رسانی می‌شده از خون و اکسیژن محروم می‌شود، در نتیجه سلول‌های آن قسمت از مغز می‌میرند. به طور معمول در یکی از رگ‌های خونی کوچک مغز یک پلاک کلسترول پاره می‌شود و روند لخته شدن را آغاز می‌کند. تنگی عروق تشکیل پلاک را تسریع می‌کند. عوامل خطر ایجاد تنگی در رگ‌های خونی مغز همان مواردی هستند که باعث تنگ شدن رگ‌های خونی در قلب و ایجاد حمله‌ی قلبی (انفارکتوس میوکارد) می‌شوند. این عوامل خطر شامل فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و سیگار کشیدن هستند.

۳. سکته‌‌ مغزی در ساقه مغز

ساقه‌ی مغز فقط نیم اینچ قطر دارد و تمام فعالیت‌های پایه‌ای سیستم عصبی مرکزی را کنترل می‌کند مانند: هوشیاری، فشار خون و تنفس. دستور کنترل تمام حرکت‌های بدن از ساقه‌ی مغز عبور می‌کند. سکته‌ مغزی در ساقه‌ی مغز می‌تواند بخشی یا تمام این عملکردها را مختل کند. سکته‌ی مغزی در ساقه‌ی مغز می‌تواند باعث سندرم قفل شدگی (locked-in syndrome) نیز شود. در این شرایطی فرد هوشیار است اما فقط قادر به باز کردن چشمانش است و فعالیت‌ دیگری نمی‌تواند داشته‌باشد. در سکته‌ی مغزی ساقه‌ی مغز که ناشی از لخته‌ی خون باشد، هرچه جریان خون سریع‌تر برقرار شود احتمال بهبودی بیشتر است.

۴. سکته‌ مغزی به علت خونریزی مغزی

اگر یک رگ خونی در مغز پاره شود به درون بافت مغز خونریزی می‌کند. خونریزی مغزی با قطع خونرسانی و اکسیژن به بخش‌های مختلف مغزی باعث ایجاد علائم سکته‌ مغزی می‌شود. قطع جریان خون باعث مرگ سلولی شده و علاوه بر این، خون بسیار تحریک‌کننده است و باعث تورم بافت مغز (ادم مغزی) می‌شود.

ادم و تجمع خون ناشی از خونریزی مغزی باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود و با فشردن مغز در مقابل استخوان جمجمه آسیب بیشتری به مغز وارد می‌کند. منشا خونریزی غالبا به علت آنوریسم (بیرون‌زدگی غیرطبیعی رگ خونی به شکل حباب)، ضعف دیواره‌ی عروق یا ناهنجاری‌های شریانی ایجاد می‌شود. خونریزی مغزی معمولا باعث سردرد شدید و ناگهانی، حالت تهوع، استفراغ، عدم تحمل نور و سفتی گردن می‌شود. در صورت عدم تشخیص و درمان، عوارض عصبی مانند کما و مرگ مغزی ممکن است رخ دهد.

۵. حمله ایسکمیک گذرا (TIA)

کاهش ناگهانی و گذرای خونرسانی، باعث سکته‌ خفیف مغزی یا TIA می‌شود. علائم حمله‌ی ایسکمیک گذرا در عرض چند دقیقه برطرف می‌شود اما گاهی ممکن است برطرف شدن علائم ۲۴ ساعت طول بکشد. حمله‌ی ایسکمیک گذرا یک علامت هشداردهنده است که اخطار می‌دهد در آینده‌ای نزدیک، سکته‌ مغزی رخ می‌دهد.

۶. واسکولیت

یکی دیگر از دلایل نادر سکته‌ مغزی، واسکولیت است. واسکولیت به معنای التهاب رگ‌های خونی است که جریان خون به بخش‌هایی از مغز را کاهش می‌دهد.

۷. سردرد میگرنی

به نظر می‌رسد بروز سکته‌ مغزی در افراد مبتلا به سردرد میگرنی، به میزان ناچیزی بالاست. میگرن یا سردردهای عروقی به علت انقباض و باریک شدن رگ‌های خونی مغز ایجاد می‌شوند. برخی سردردهای میگرنی با ایجاد اختلال در عملکرد یک طرف بدن یا ایجاد مشکلات بینایی و گفتاری، می‌توانند علائم سکته‌ مغزی را تقلید کنند. معمولا با برطرف شدن سردرد، علائم نیز برطرف می‌شوند.

۸. سکته مغزی بدون علت شناخته شده

در بیشتر موارد، سکته‌ مغزی توسط لخته‌ی خون ایجاد می‌شود. اما در برخی موارد، با وجود انجام آزمایشات فراوان، علت را نمی‌توان مشخص کرد. از آنجا که تقریبا یک نفر از هر ۴ نفر بازمانده‌ی سکته‌ ‌مغزی دچار سکته‌ مغزی دیگری خواهد‌شد، یافتن علت سکته‌ مغزی به پزشک کمک می‌کند تا علت زمینه‌ای را درمان کند و احتمال وقوع سکته‌ مغزی بعدی را کاهش دهد.

عوارض بعد از سکته مغزی

برخی از عوارضی که ممکن است در اثر سکته‌ی مغزی به آن مبتلا شوید شامل موارد زیر هستند؛

• فلج یکی از ماهیچه‌ها و اندام‌ها و یا برخی از آنها
• به سختی صحبت کردن و یا به سختی بلعیدن چیزی
• اختلال در تمرکز و اختلال در فکر کردن
• اختلالات احساسی و عاطفی
• درد
• تغییر در خلق و خو و توانایی‌های فردی

آیا پیشگیری از سکته‌ مغزی امکان پذیر است؟

انجمن ملی سکته‌ مغزی تخمین می‌زند که ۸۰ درصد از سکته‌های مغزی قابل پیشگیری هستند. راه های جلوگیری از سکته مغزی متنوع هستند. شما می‌توانید با ترک سیگار، کنترل فشار خون، کنترل کلسترول و دیابت، داشتن وزن سالم، رژیم غذایی مناسب و ورزش روزانه، از ایجاد سکته‌ی مغزی جلوگیری کنید.

سکته مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟

پس از انجام معاینه‌ی فیزیکی، آزمایش عصبی انجام می‌شود تا سیستم عصبی بررسی شود و مشخص شود که فرد دچار سکته‌ی مغزی شده‌ است یا خیر.

۱. معاینه فیزیکی

برای تشخیص سکته‌ی مغزی در ابتدا باید معاینه‌ی فیزیکی به طور دقیق انجام شود.

۲. تست های تصویربرداری برای تشخیص سکته مغزی

در بیمارستان حداقل یک آزمایش تصویربرداری انجام خواهدشد که به پزشک اجازه می‌دهد داخل مغز را ببیند که چه میزان آسیب‌دیده و سکته‌ی مغزی در کجا اتفاق‌افتاده است. این تست‌های تصویربرداری شامل این موارد هستند:

• اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن (CT scan)
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
• آنژیوگرافی از مغز با CT scan یا MRI
• سونوگرافی کاروتید
• سونوگرافی از داخل مغز (TCD)
• الکتروانسفالوگرام یا نوار مغز (EEG)
• الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب (ECG).

۳. آزمایش خون برای سکته مغزی

هیچ آزمایش خونی نمی‌تواند سکته‌ی مغزی را تشخیص دهد. با این وجود، ممکن است برای تشخیص علت علائم سکته‌ی مغزی یک سری آزمایش خون انجام شود مانند:

• شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)
• الکترولیت‌های سرم
• آزمایش انعقاد خون
• تست آنتی بادی‌های ضد فسفولیپید یا APA
• آزمایشات حمله‌ی قلبی
• آزمایشات تیروئید
• قند خون
• کلسترول
• پروتئین‌های خونی.

درمان سکته مغزی

برای درمان این عارضه روش‌های مختلفی وجود دارد. از دارو درمانی گرفته تا روش‌های دیگری مانند جراحی یا گفتار درمانی و حتی درمان با طب سنتی. برای درمان این بیماری دکتر مغز و اعصاب و جراح مغز و اعصاب با هم همکاری می‌کنند. خلاصه‌ای از روش‌های درمان سکته مغزی را در ادامه آورده‌ایم.

۱. درمان‌ سکته مغزی شامل چه داروهایی است؟

چندین نوع مختلف دارو وجود دارد که می‌توانند به جلوگیری یا درمان سکته‌ی مغزی کمک کنند. برخی با دخالت مستقیم در تشکیل لخته، از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند. برخی دیگر شرایطی را که منجر به سکته‌ی مغزی می‌شود، درمان می‌کنند. این داروها شامل این موارد هستند:

• داروهای ضد انعقاد (مثل وارفارین که مانع از لخته‌شدن خون می‌شوند)
• ضد پلاکت (مثل آسپرین وکلوپیدوگرل (Plavix) که از لخته‌شدن خون جلوگیری می‌کنند)
• فعال‌کننده‌ی پلاسمینوژن بافتی (TPA که لخته خون را می‌شکند)
• استاتین‌ها (مثل آتورواستاتین که به پایین‌آمدن سطح کلسترول کمک می‌کنند)
• داروهای فشار خون (مثل مهار کننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده‌ی آنژیوتانسین (ACEI) و مسدود کننده‌های بتا و مسدود کننده‌های کانال کلسیمی.)

۲. گفتار درمانی

دوره‌های کوتاه اما فشرده‌ی گفتار درمانی برای بازیابی مهارت‌های زبانی از دست رفته بسیار موثر است. محققان دریافته‌اند که بازماندگان سکته‌ی مغزی که دچار مشکلات گفتاری شده‌اند، پس از دوره‌های گفتاردرمانی فشرده، پیشرفت چشمگیری در مهارت‌های زبانی و ارتباطاتی داشته‌اند. اما به یاد داشته باشید که یادگیری هر مهارت جدید نیاز به صبر و تمرین فراوان دارد.

۳. داروهای بعد از سکته‌ مغزی

مصرف داروها را کنترل کنید. مطمئن شوید که داروهای تجویز شده مصرف می‌شوند و بر عوارض جانبی آن‌ها نظارت کنید.

۴. تغییر شیوه زندگی

از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید و از مصرف قندهای فرآوری شده خودداری کنید. ورزش کردن را فراموش نکنید.

۵. درمان سکته مغزی خفیف با طب سنتی

در طب سنتی برخی از روش‌های زیر برای درمان سکته‌ی مغزی و کاهش عوارض آن مورد استفاده قرار می‌گیرند که برخی از آنها شامل موارد زیر هستند؛

• زالو درمانی
• شاهتره
• خاکشیر
• ترنجبین.

آینده افراد دچار سکته مغزی چگونه است؟

پیش‌آگهی و بهبودی افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده‌اند بستگی به محل آسیب در مغز دارد. از سال ۱۹۵۰ تاکنون، میزان بقای افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده‌اند، ۷۰ درصد افزایش یافته است. امکان بهبودی سکته‌ی مغزی حتی در افراد مسن نیز وجود دارد که نیاز به اقدامات پیشگیرانه و مراقبت‌های بعد از سکته‌ی مغزی و اقدامات توانبخشی اولیه دارد؛

• تقویت مهارت‌های کلامی
• مهارت‌های شناختی
• مهارت‌های حرکتی
• مهارت‌های حسی

از اهداف این اقدامات هستند. برای تقویت این روند، اجرای صحیح تمرینات توانبخشی، چه از نظر روحی و چه از نظر جسمی، باید به طور منظم انجام شود. در ادامه مواردی را برای همراهان بیمار که در آینده با افراد سکته مغزی همراه هستند، آورده‌ایم. به این نکات دقت کنید؛

۱. مراقب سرگیجه یا عدم تعادل باشید

افتادن و زمین خوردن در بیمارانی که دچار سکته‌ مغزی شده‌اند بسیار متداول است.

۲. مغز بیمار را فعال نگه دارید

بهترین راه برای راه اندازی مجدد مغز پس از سکته‌ مغزی، استفاده از آن است. بازی‌هایی که مغز را درگیر می‌کنند مانند پازل‌های متقاطع یا بازی با کارت را امتحان کنید.

۳. موسیقی

موسیقی زنده، آواز خواندن یا گوش دادن به آهنگ نیز می‌تواند به شروع فعالیت مغز کمک کند.

۴. مراقب خودتان باشید

اگر شما مراقب اصلی بیمار هستید، باید بر سلامتی خود نظارت داشته باشید تا به بهترین شکل از او مراقبت کنید.ٰ

راهنما برای مراجعه به دکتر مغز و اعصاب

اگر هر یک از عزیزان شما و یا خودتان سکته مغزی را از سر گذرانده‌اید، برای اقدامات درمانی بعد از سکته باید با متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید. برای بهبودی بعد از سکته مغزی بهتر است که از دکتر مغز و اعصاب یا جراح مغز و اعصاب نوبت بگیرید تا کیفیت زندگی شما افزایش پیدا کند.